مقدمه
سفر خروج را می توان مهمترین سفر یا کتاب از کتاب های عهد قدیم دانست که این اهمیت محدود به عهد قدیم نمی شود بلکه می توان آن را در کل کتاب مقدس که شامل عهد قدیم و عهد جدید می شود، حائز اهمیت دانست؛ چرا که در آن به مهمترین مسئله یعنی نحوه شکل گیری قوم بنی اسرائیل، نجات ایشان از سلطه فرعونیان و در نهایت شکل گیری نظام عبادی اشاره شده است و در بخشی از آن احکام بنی اسرائیل از جمله ده فرمان در آن آمده است.
در اسفار پیش از سفر خروج (یعنی اسفار پیدایش و تکوین) به گذشت? این قوم و برخی از تاریخ ابراهیم، اسحاق، یعقوب و یوسف (علیهم السلام) پرداخته شده است و بعد از ورود به سفر خروج که گسست تاریخی در آن نیز به چشم می خورد تمامی سخن در مورد حضرت موسی (ع) و محدود به قوم بنی اسرائیل است.
این کتاب از 40 باب تشکیل شده است که در این نوشتار به اقتصار به گزارشی کوتاه در مورد هر کدامیک از ابواب این سفر می پردازیم.
معرفی ابواب سفر خروج
باب اول) در این باب جریان به بردگی گرفتن قوم بنی اسرائیل توسط پادشاهان مصر بیان شده است و چگونگی آزار و شکنجه های بر ایشان و همچنین جلوگیری از زاد و ولد را اشاره نموده است .
باب دوم) تولد موسی(ع) در قبیل? لاوی و پنهان نگه داشتن آن تا سه ماه و نهایت او را به رودخانه سپردن و رسیدن موسی (ع) به دست دختر فرعون مطالبی است که در این باب بدان اشاره شده است که آنچه در این مورد با قرآن تفاوت دارد آن است که موسی (ع) توسط همسر فرعون که خود زنی مومنه بود از آب گرفته می شود.
در بخش دوم از این باب به فرار موسی (ع) در پی حادثه ای که برای او در مصر بوجود می آید اشاره دارد که باعث می شود او به سمت مدائن گریخته و در نهایت با یترون – کاهن مدیان – آشنا شده و با دختر او به نام صفوره ازدواج می کند.
باب سوم) چگونگی نازل شدن فرشت? خداوند بر موسی (ع) در اطراف کوه حوریب، بحثی است که در این باب بدان پرداخته که در ابتدا بیان می دارد فرشته ای او را ندا می دهد و بعد از آن بیان می دارد که خدای متعال از پس بوته ای با او سخن می راند.
خدا در این باب موسی (ع) را خطاب قرار می دهد که رنج و مصیبت بندگانش را در مصر دیده است و این مصیبت بر او سخت آمده است و موسی (ع) را موظف می کند که آنها را از چنگال مصری ها آزاد کند .
در این فراز است که خدا خود را به موسی (ع) اینگونه معرفی می کند: « هستم آنکه هستم؛ به ایشان بگو هستم مرا نزد شما فرستاده است.»[1]
موسی (ع) برای انجام این ماموریت، از سوی خداوند معجزاتی را دریافت می کند که با ایشان بتواند، فرعون مصر را به زانو در بیارد و در مقابل خروج بنی اسرائیل با او درگیر نشود.
باب چهارم) در بخشی از این باب معجزاتی که خدا به موسی (ع) برای انجام ماموریت داده است نام برده می شود. این معجزات عبارت هستند از : تبدیل شدن عصای او به مار، سفید شدن همچون برف دست موسی (ع) هنگامی که آن را داخل ردای خود کرده و سپس آن را خارج می کند، تبدیل شدن آب نیل به خون.
در این باب، هارون به عنوان همراه (سخنگوی) موسی (ع) بعد از آنکه او بیان می دارد به علت لکنت زبان توانایی گفتار با فرعون را ندارد از سوی خدا انتخاب می شود.
در بخش دیگری از این باب دوباره به فرمان الهی در مورد خروج بنی اسرائیل از مصر اشاره دارد و به ایشان روش صحبت با فرعون گوشزد می شود که چگونه با او صحبت کنند.
نکت? جالبی که در این باب وجود دارد، آن است که خدای متعال به واصط? ختنه نشدن فرزند صفوره و موسی (ع) به ناگاه بر ایشان ظاهر می شود و ایشان را تهدید می کند. این غضب الهی بعد از ختنه کردن پسر صفوره توسط موسی (ع) از ایشان دور می شود و او و هارون برای انجام ماموریتشان عازم مصر می شوند.
باب پنجم) ورود موسی (ع) و هارون به کاخ فرعون موضوع باب 5 است. در این باب به برخورد موسی (ع) و هارون و نوع واکنش فرعون در مقابل پیام دعوت پیامبران بنی اسرائیل بیان دارد و او امتناع می کند از اینکه بنی اسرائیل را به همراه موسی (ع) و هارون رهسپار کند و بعد از آن به زیردستان خود دستور می دهد که بیشتر بر بنی اسرائیل سخت بگیرند تا دیگر به فکر رهایی از سلط? فرعون نباشند.
یکی از موارد سخت گیری ای که او بر بنی اسرائیل می کند آن است که باید از این پس خود به دنبال کاه برای ساختن خشت بروند تا بتوانند در ساختن بناهایی که فرعون دستور ساخت آن را داده است، شرکت جویند.
بعد از این جریان بود که بنی اسرائیل به موسی (ع) شکوه کردند که ما قبل از آمدن شما در آسایش و راحتی بودیم و با آمدن تو سختی ها بر ما بیشتر شده است که این نشان از روحی? ضعف ایشان و عدم ایمان به خدا و موسی (ع) است.
باب ششم) این باب از سه بخش تشکیل شده است:
1. شکایت موسی (ع) و جواب خدا به او
2. شجره نام? موسی (ع) و هارون
3. دستور دوباره خداوند به موسی (ع) و هارون در رهانیدن قوم از چنگال فرعونیان
در بخش نخست، شکایت موسی (ع) به خدا را بیان می دارد که چرا قوم را با خستی ها مواجه کرده است و آیا برای همین مورد او را به سوی بنی اسرائیل فرستاده است تا موجبات سختی و محنت بنی اسرائیل را فراهم سازد؟! بعد از این شکایت موسی (ع)، خدا به موسی (ع) می فرماید که با فرعون چه می کند و چنان او را تحت فشار قرار می دهد که نه فقط قوم را رها کند که حتی او بنی اسرائیل را از مصر براند و دوباره خدا عهد خویش را با موسی (ع) برای رهایی بنی اسرائیل گوشزد کرد.
در ادامه دوباره خدا به موسی (ع) امر به برگشت به سوی بنی اسرائیل و انجام ماموریت را بیان می دارد.
در بخش دوم از این باب، شجره نام? موسی (ع) و هارون را بیان داشته است تا به یعقوب و پس از آن دوباره به بخشی که در انتهای باب ششم مبنی بر امر خدا به موسی (ع) و هارون در کمک به بنی اسرائیل است را یادآوری می کند و عین همان متن دوباره در این قسمت به تمامه آمده است.
باب هفتم) در این باب و سه باب دیگر( باب های 8، 9 و 10) به برخی از بلاهایی که خدا بر فرعونیان نازل کرد، اشاره شده است. در ابتدا مشخص می شود که هارون نقش سخنگو را ایفا می کند.
خدا فرمان های خویش را به موسی (ع) بیان می دارد و او موظف است آنها را به هارون برای بازگویی در جلسه با فرعون انتقال دهد. در بخش نخست این باب بیان داشته می شود که موسی (ع) از هارون کروچک تر بوده است.(موسی (ع) 80 ساله و برادرش هارون مردی 83 ساله بوده است.)
اولین معجزه ای که از موسی (ع) در این باب آورده است، عصای او بوده و جریان نزاع او با جادوگران را بیان می دارد. در این باب، عصا را متعلق به هارون دانسته و آورده شده است که : « مار هارون، هم? مارهای جادوگران را بلعید.»[2]
در اولین بلایی که بر فرعونیان نازل شده است، بلای خون است که موسی (ع) هنگامیکه حجت را بر فرعون تکمیل کرد و او نپذیرفت، عصای خود را بر رود نیل زد و آن را تبدیل به خون کرد. این اثر به گونه ای بود که حتی آب هایی که در ظرف ها و کوزه های خانه ها بود، تبدیل به خون شد. تمام ماهی ها مردند و آب ها گندیدند و جادوگران نیز نتوانستند کاری انجام دهند.
باب هشتم) بلای دومی که بر سر فرعونیان به علت همراه نکردن بنی اسرائیل با موسی (ع) بر فرعونیان نازل گشت، بلای قورباغه بود. موسی (ع) برای دومین بار به سمت کاخ فرعون روانه گشت تا پیام الهی را در آزاد کردن بنی اسرائیل به او گوشزد کند که اگر این کار را نکند تمام نیل را پر از قورباغه خواهد کرد و قورباغه ها به سمت کاخ ها، خوابگاه ها و بستر فرعون روانه خواهند شد.
در این باب فرعون پس از دیدن عجز خویش اشاره می دارد که در صورت برگرداندن قورباغه ها، فردای آن روز بنی اسرائیل را به همراه موسی (ع) روانه کند ولیکن دوباره عهد خویش را شکست و بنی اسرائیل را به همراه موسی (ع) روانه نکرد.
بلای سومی که در این باب بدان اشاره دارد، بلای پشه و هجوم ایشان به اهالی مصر است، بعد این بلا بود که بلای مگس به فرعونیان نازل گشت که دوباره فرعون قول همکاری در این مورد را داد ولیکن بعد از رفع بلا دوباره عهد خویش را شکست و بر مواضع خویش پافشاری کرد.
باب نهم) بلای طاعون، دمل و تگرگ، بلاهای دیگری است که در این باب آمده و سخن از آن رانده شده است. طاعون، بیماری است که بر سر حیوانات فرعونیان همچون اسب، الاغ، شتر، گاو و گوسفند وارد شد و همگی را به کشتن داد.
از خاکستر، بلای دمل بر ایشان آمد و روی بدن مصری ها و حیوانات ایشان دمل های دردناک درآمد ولی بازهم فرعون، عنایتی بدین موارد نکردند.
در انتهای باب نهم بلای تگرگ آمده است. موسی (ع) عصای خویش را به سوی آسمان دراز کرد و خداوند تگرگ را ازآسمان بر ایشان فرستاد و صاعقه بر زمین فرودآورد که تا آن زمان در تاریخ مصر کسی چنین تگرگ و صاعق? وحشتناکی ندیده بود. تنها سرزمین جوشن بود که از این تگرگ آسیبی ندید که این منطقه ای بود که بنی اسرائیل در آن زندگی می کرد.
باز عهد فرعون و عدم وفای او به عهد خویش، داستانی است که در انتهای این باب آمده است.
باب دهم) در این باب هم به دو بلای دیگر یعنی نازل شدن ملخ به زمین های کشاورزی فرعونیان اشاره دارد و اینکه توسط ملخ ها زمین های باقی مانده کشاورزی ایشان بعد از بلای تگرگ توسط ملخ ها خورده شدند و باز توبه فرعون و دوباره سرپیچی او. آنچه می تواند در اینجا سئوال شود این است که جمل? پایانی این باب ها مقداری شبهه ساز است و آن جمله این است:«باز خداوند دل فرعون را سخت کرد و او بنی اسرائیل را رها نساخت.»[3]
بلای تاریکی، آخرین بلایی است که در این باب آمده است که موسی (ع) بعد از امر الهی دست های خود را به آسمان بلند می کند و تاریکی غلیظی به مدت سه شبانه روز مصر را فراگرفت. تاریکی ای که چشم چشم را نمی دید و کسی توان تکان خوردن را نداشت ولی این بلا در سرزمین بنی اسرائیل وجود نداشت.
باب یازدهم) باب یازدهم، باب کوتاهی است که در آن به مرگ پسران ارشد فرعونیان اشاره دارد. این مرگ نخست زادگان محدود به انسان ها نشد بلکه نخست زادگان چهارپایان قوم را نیز شامل می شد. پس از این اتفاق، گویی فرعون راضی به خروج بنی اسرائیل از مصر شد.
باب دوازدهم) آنچه تا ابد برای بنی اسرائیل روز تاریخ ساز شد و یهودیان آن را جشن می گیرند، در این باب بدان اشاره شده است و آن عید پسح است که اشاره دارد به روز خروج بنی اسرائیل از مصر دارد و در آن خداوند به مهم بودن این ماه و سال برای بنی اسرائیل بازگو می کند و دستور می دهد که تمام قوم بنی اسرائیل هر سال در روز دهم همین ماه، هر خانواده ای از ایشان یک بره تهیه کند. این حیوان خواه گوسفند و خواه بز، باید یک ساله و بی عیب باشد و در ادامه به روش ذبح، پخت و خوردن آن پرداخته شده است.
نکته ای که در مورد این بلا هست این مطلب می باشد که قرار می شود هر خانه ای که خون این گوسفند قربانی را روی تیرهای در خان? خود بپاشد، از هلاکت نخست فرزند ارشد آن خانواده بلا دوری شود.
در این باب که به خلاف باب قبلی، طولانی است به عید پسح و احکام بعدی آن نیز پرداخته که باید از این پس بنی اسرائیل بدان خود را ملزم بدانند.
پس از نیمه شب، خدا تمامی پسران ارشد مصر را بکشت؛ از پسر ارشد فرعون گرفته که جانشین فرعون بود تا پسر ارشد غلامی که در سیاه چال زندانی بود که این قانون حتی شامل چهارپایان مصریان نیز شد.
پس از این واقعه بود که فرعون به موسی (ع) و هارون اجاز? خروج بنی اسرائیل از مصر را داد. در همان شب، بنی اسرائیل ازرعمسیس به سمت سوکوت روانه شدند.تعداد مردان ایشان طبق آنچه در این باب آورده شده است، 600 هزار نفر مرد بوده است که آماری از زنان و کودکان در آن نیامده است. مدت اقامت ایشان در مصر 430 سال به داراز کشیده شده بود.
در انتهای باب خداوند به موسی (ع) و هارون مقررات آئین پسح را تعلیم می دهد. از جمله اینکه غیر یهودی نباید از گوشت بر? قربانی بخورد، خوردن گوشت بره در همان خانه ای که قربانی شده است، نشکستن هیچ یک از استخوان های بره قربانی شد و...
در صورتیکه دیگران هم بخواهند از این گوشت قربانی بخورند باید ختنه شده باشند.
باب سیزدهم) بعد از حادث? پسح، خدای متعال در این باب امر می کند که تمام نخست زادگان بنی اسرائیل و نیز نخست زادگان نر حیوانات وقف او و متعلق به اویند.
پس از آن، موسی (ع) به بنی اسرائیل مژده ورود به سرزمین (شیر و عسل) را می دهد که خداوند وعد? آن را به اجداد او داده است و می فرماید که پس از ورود به این شهر به مدت هفت روز نان فطیر بخورید و در این هفت روز در خانه هایتان و حتی در سرزمینتان هیچ خمیر مایه ای پیدا نشود و در روز هفتم جشن به پا دارید که به عید فطیر معروف بوده است. در ادام? این باب به اهمیت این روز و یادآوری آن در هر سال اشاره دارد.
نکته ای که در این باب قابل ذکر است، آن می باشد که قوم برای رفتن به کنعان از فلسطین عبور نکردند و از صحراهایی که در حاشی? دریای سرخ بودند، به سمت کنعان رفتند و در میان راه استخوان های یوسف را نیز به همراه خود بردند و این سفر به مدد الهی در روز و شب انجام می شد. در روز به همراه ابری در بالای سر و در شب با ستونی از آتش برای شناخت بهتر راه همراه بوده است.
باب چهاردهم) در این فراز، ایهامات کلامی بسیار دوباره مطرح است. از جمل? این موارد سخت شدن دل فرعون توسط خداست که منجر به تحت تعقیب قرار گرفتن بنی اسرائیل از سوی فرعون می شود. او به همراه 600 اراب? مخصوص خود و تمامی ارابه های مصر که توسط سردارانش استفاده می شد به تعقیب بنی اسرائیل پرداخت و نهایتاً در کنار دریا، نزدیک فم الحیروت مقابل بعل صفون آنها را دید.
در اینجا اشاره به بداخلاقی بنی اسرائیل هنگام مواجه با فرعون اشاره دارد که بر موسی (ع) تاختند ولی موسی (ع) ایشان را از میان دریا به سلامت به ساحل می رساند. توسط عصای موسی (ع) در این باب نحو? به هلاکت رسیدن فرعون بیان شده است.
باب پانزدهم) در این باب به سرودخوانی موسی (ع) و بنی اسرائیل برای این پیروزی پرداخته است. در مسیر رسیدن به کنعان سختی هایی برای ایشان عارض شد از جمله کم آبی در منطق? ماره (چون آب آن منطقه تلخ بود به آن ماره می گفتند) بود که در این باب به آن اشاره شده است . پس از ان وارد ایلیم شدند که در آن دوازده چشمه و هفتاد درخت خرما بود که در کنار آن خیمه زدند.
باب شانزدهم) در این باب به زندگی و روش حیات ایشان در صحرای سین (بین ایلیم و کوه سینا) اشاره دارد که بعد از آن 45 روز به این منطقه رسیده بودند. در این صحرا به اصرار ایشان نان (منّ) و بلدرچین بر ایشان نازل می شد. در صبح، نان و در عصر گوشت چیزی بود که به ایشان داده می شد. در این باب به استراحت و عدم کار در روز سبت اشاره دارد. به دستور موسی (ع)، به یادگار مقداری از آن نان را در صندوق عهد نگه داشتند.
باب هفدهم) پس از صحرای سین وارد رفیدیم شده و اردو زدند و به علت نبود آب شروع به شکایت در نزد موسی (ع) کردند و در اینجا موسی (ع)، معجزه ای دیگر از خود در کوه حوریب را نشان می دهد و با عصای خود بر صخره زد و آب از آن جاری گشت و آن را مسّا (= قوم خود را امتحان کردند) نامید.
در ادامه به جنگ عمالقیها با رفیدیم ها اشاره دارد و یوشع به فرمان موسی (ع) به جنگ با ایشان رفت و به دعای موسی (ع) در جنگ پیروز شدند.
باب هجدهم) در این باب به دیدار یترون، پدر زن موسی (ع) با او اشاره دارد که به همراه موسی (ع) (صفوره) و دو فرزندش به دیدار او رفتند و موسی (ع) تمام داستان های گذشت? بر خود و قوم بنی اسرائیل را برای ایشان بازگو کرد و یترون برای شمر این جریان قربانی ای سوزانید.
در این باب به اولین سازمان شکل گرفته توسط موسی (ع) در میان بنی اسرائیل به عنوان سیستم قضاوت اشاره دارد. این امر به سفارش و توصی? یترون صورت پذیرفت.
باب نوزدهم) این باب، سخن از ورود بنی اسرائیل به صحرای سینا و نیز دیدار موسی (ع) با خدا در بالای کوه دارد. در این دیدار خدا به موسی (ع) اعلام می کند که من خود برای دیدار مستقیم با بنی اسرائیل در صحرای سینا بر ایشان وارد خواهم شد.
موسی (ع) در اطراف کوه، حدودی را تعیین نمود که قوم از آن جلوتر نروند و به ایشان گفته شد که به کوه نیز نزدیک نشوند که کشته خواهند شد.
باب بیستم) این باب را می توان باب فقهی و احکام یهود دانست.از جمل? این موارد را می توان به حکم حرمت قتل، زنا، دزدی، دروغ و نیز مقررات قربانگاه اشاره نمود. قربانگاهی که از این پس باید ساخته می شد باید از خاک زمین باشد. از گله و رم? خود قربانی های سوختنی و هدایای سلامتی روی این قربانگاه قربانی کنند و ...
باب بیست و یکم) در این باب که به نوعی خود نیز باب فقهی است به احکام رفتار با غلامان و قوانین مربوط به مجازات مجرمان اشاره دارد. از جملل این قوانین مربوط به مجازات مجرمان: کشتن مرتکب قتل عمد، کشتن زنند? والدین، کشتن آدم ربا، کشتن لعن کنند? والدین، مجازات زنند? غلام، در هنگام درگیری و ضرب همان صدمه به ضارب نیز وارد گردد؛ جان بعوض جان، چشم بعوض چشم، چشم بعوض چشم، دندان بعوض دندان، دست بعوض دست، پا بعوض پا، داغ بعوض داغ، زخم بعوض زخم و ضرب بعوض ضرب.
باب بیست و دوم) باب 22 و 23 ادام? مباحث احکام و شریعت دین یهود است. در این باب به قوانین مربوط به اموال و نیز قوانین اخلاقی – دینی اشاره شده است. به عنوان نمونه می توان این موارد را ذکر کرد : ص 77
باب بیست و سوم) باب 23 اشاره به مباحث عدل و انصاف دارد که از جمل? این موارد عبارتند از : ص 78
در این باب، خدا به بنی اسرائیل امر به محترم شمردن سه عید فطیر، حصاد و جمع آوری اشاره داشته و آداب برگزاری این اعیاد را بیان می دارد.
بعد از بیان احکام و آداب اعیاد، به معرفی فرشته ای از سوی خدا برای هدایت قوم بنی اسرائیل به سرزمین اموری ها، حیتی ها، فرزی ها، کنعانی ها، حومی ها و یبوسی ها پرداخته و اجرای اوامر او را لازم می داند، چرا که او نمایند? خدا در میان قوم بنی اسرائیل است و در ادامه به ذکر برخی نصرت های الهی در برخورد با اقوام مشرک دیگر پرداخته شده است.
باب بیست و چهارم) این باب، بابی است که به چگونگی تثبیت عهد بنی اسرائیل با خدا دارد که موسی (ع) دستورات خداوند را که در کوه نوشته بود برای ایشان خواند و سپس خون قربانی را به عنوان تجدید بیعت با خدا بر سر و روی بنی اسرائیل پاشید و به گونه ای مُهری بر بیعت با خدا بود.
مطلب دیگری که در این باب بدان پرداخته شده است، حضور 40 روز? موسی (ع) در کوه طور است و جانشینی هارون در میان بنی اسرائیل.
باب بیست و پنجم) نوع هدایایی که قوم باید برای عبادتگاه ها آورده شود، روش ساخت صندوق عهد، روش ساختن میز نان مقدس و چراغدان مباحثی است که در این باب بدان ها اشاره شده است. این موارد مباحثی است که بالای کوه طور به موسی (ع) گفته شده است.
باب بیست و ششم) خیم? عبادت، محلی است که باید قوم در آن عبادت کند و محلی است که صندوق عهد، میز نان مقدس و چراغدان در آن قرار می گیرد. در این باب به روش ساخت خیم? عبادت اشاره دارد که پرد? آن از کتان لطیف ریز بافتو نخ های آبی، ارغوانی و قرمز درست شده و سقف عبادتگاه از پشم بز به شکل چادر بافت می باشد. نقش فرشتگان، نقشی است که بر روی آن پرده های لطیف به تصویر کشیده شده است.
باب بیست و هفتم) قربانگاه باید ویژگی هایی در ساختار آن وجود داشته باشد که باید قوم در هنگام ساخت بدان عمل کنند و باب 27 به روش ساخت قربانگاه، حیاط عبادتگاه و نیز و روش نگهداری از چراغ های عبادتگاه پرداخته است.
باب بیست و هشتم) تمامی باب 28 به نوع لباس کاهنان و روش بافت ایشان اشاره دارد. در ابتدا، خدا هارون و پسرانش ناداب، ابیهو، العازار و ایتامار را به مقام کاهنی تعیین می کند تا خدمتش کنند و برای این امر لباس مخصوصی بر تن کنند . این لباس ها تشکیل شده است از : سینه بند، ایفود، روا، پیراهن نقش دار، عمامه و کمربند. هر کدام روش خاصی در دوخت دارند.
از جمل? آن موارد این است که ایفود از نخ های آبی، ارغوانی، قرمز و کتان لطیف ریزباف و رشته های طلا درست شده و روی آن به دقت گلدوزی شده است.
در پایان ، خدا دوباره به موسی (ع) تذکر می دهد که هارون و پسرانش وقتی به عبادتگاه داخل و یا نزدیک قربانگاه می شوند باید این لباس ها را بپوشند تا مبادا عورت آنها دیده شوند و بمیرند. این آیین برای هارون و نسل او یک قانون جاودانی خواهد بود.
باب بیست و نهم) جایگاه ویژ? هارون و فرزندانش در این باب بیان شده است. چون امر کاهنی بسیار در دیانت یهود مهم تلقی می شود. در این باب خدا مراسم تقدیس هارون و پسرانش به مقام کاهنی و روش اجرای آن را بیان داشته است. از جمل? این مسایل غسل هارون و فرزندانش، مسح ایشان توسط موسی (ع) و پوشیدن لباس کاهنی بر تن است.
باب سی ام) از جمله مسایلی که در بنی اسرائیل وجود داشت، قربانگاه بخور بود که هر روز صبح هارون، روغن داخل چراغ ها می ریخت و آنها را آماده می کرد باید بر آن قربانگاه، بخور خوشبو می سوزاند. به همین دلیل در این باب به روش ساخت آن و نیز حوض مفرغی و خود ماد? بخور اشاره دارد.
باب سی و یکم) اما هر کس شایست? ساخت معبد نیست؛ به همین دلیل خدا در این باب به سازندگان آن اشاره دارد. من بصل ئیل ص 87
اشاره به تعطیلی روز سبّت در این باب مطلب دیگری است که آمده و آن نشان? همیشگی آن عهدی است که خدا با بنی اسرائیل بسته است.
باب سی و دوم) تاخیر موسی (ع) در برگشت از کوه طور منجر به آن شد که مردم نزد هارون رفته و از او تقاضای ساختن خدایی کردند تا موجب هدایت ایشان شود و هارون نیز چنین کرد. به دلیل این شرک، خدا قصد عذاب قوم را کرد که به خواهش موسی (ع) از ایشان برداشته شد و ده فرمان را بر روی لوح آورده بود که بعد از آن موسی (ع) آن ها را شکست.
موسی (ع) با دیدن آن گوساله، آن را سوزاند و به آب داد و از آن آب به بنی اسرائیل نوشانید. به جبران این گناه، خدا دستور داد که همدیگر را بکشند که در این مورد خاندان لاوی اطاعت امر کرده و از قوم بنی اسرائیل تعدادی را گشتند.
باب سی و سوم) حرکت به سوی مصر با همراهی فرشت? الهی، دستور خدا بعد از این جریان بود، موسی (ع) در طی مسیر خیمه ای را برای عبادت به دور از قوم برای خود ساخت؛ به سبب عبادات و درخواست های موسی (ع)، خدا قول همراهی با قوم بنی اسرائیل را می دهد.
باب سی و چهارم) بعد از شکست لوح های سنگی، خدا دوباره به موسی (ع) دستور می دهد که دو لوح سنگی درست کند تا ده فرمان را بر روی آن بنویسد و روش نوشتن دوبار? آن را بر روی سنگ بیان می دارد.
در این باب یک سری از مسایل از جمله عدم بت پرستی، احترام عید فطیر، قربانی نخست زادگان چارپایان، توجه به سبّت و عبادات بیان شده است.
باب سی و پنجم) در این باب مقررات روز سبّت آمده است. از جمل? این موارد : استراحت و عبادت، کشتن هر کس که در این روز کار کند و ... و در ادامه به هدایایی که باید برای خیم? عبادت بیاورند، مقررات ساختن عبادتگاه اشاره دارد.
پس از شنیدن این مقررات قوم هدیه های خود را برای عبادتنگاه می آورند و در ادامه به همان مطالب صنعتگران (باب 31) اشاره دارد.
باب 36-37-38) شروع کار صنعتگران، روش کار ایشان در ساختن صندوق عهد، میز نان مقدس، ساختن چراغدان؛ قربانگاه بخور و تهی? روغن مسح، قربانگاه برای قربانی های سوختنی، حوش مفرغ، حیاط خیم? عبادت مطالبی است که در این باب آورده شده است.
باب سی و نهم) در این باب نیز مسایلی که باید کاهنان در تهی? لباس، ایفود، سینه بند بدان خود را ملزم بدارند، بیان شده است.
باب چهلم) این باب که باب نهایی و آخرین این سفر است، اشاره به برپاکردن خیمه و وقف آن برای خدا کند. پس از شورع عبادت بود که ابری بر بالای خیم? عبادت سایه افکند.
